Le Nadal Romunch

Elas festas de Nadal son un period nel que's vesquen un grant nombre de tradicions en terras romunchas, le "esprit nadalésc" compeça'l primier domenjo d'advent (le durrés de novemne uo primier de decemne depén de l'ánh) chol "benediment dáls cronas d'advent" cronas que son estadas conficionadas ols jorns previes al domenjo d'advent, consiste n'una crona de brancas (gernialment de pín, abiet uo beutle) cheu quator (n'ocasions quinc) candelas; le domenjo ols fidels recoden á missa en portant ditas cronas elas quals son beneditas, ja nál maison s'accén ela primiera candela companhada per orasçions et ela lectura dál Biblia. Durant elas seqüents tres septuamáns s'accenden ela resta dáls candelas fastela septuamán avanterior á Nadal elas quator candelas son accendudas. Ulhas cronas d'advent inclujen una quinquena candela, ela "Candela de Crist" que s'accén n'eleisc Nadal.
Le tredze de decemne (Santa Lícia) ge celebra ela "Ponicion dele breç", montas, náls maisons parents e fies compeçan á muntar ols presepies, aquest jorn compeça mult ahína cheula denomnada "cursa dele musec" ela mesnada gex al camp á cercar le musec qu'estromará'l presepie, ge díç "ponicion dele breç" car ol primier que's posa nel presepie, second comenda ela tradicion est le breç dele Paid Jhesú, mults presepies plecan n'un concurs qu'emit le sui falhiment ela véspra dál Nuet d'Advent.

Le jorn deciset est un jorn d'importants eveniments, est le jorn en que's compeçan á exornar elas carreras cheu ols típics ornaments de nadal, lumens, capsas de regalaments pendadas d'ols arbres, multas maisons s'exornan e ád uot dele vésper ge duj á cap l'alhumnat de carreras, edifiçus e ulhas maisons que's summan á ela festa.
Le deciset est cognoscut cum le "jorn d'erbas", car est quand ge pregan n'ols lindels dáls portas e uços de l'habitança una branqueta de visc que second ela tradicion popular empecha plecar ols catívs esprits al fogar, en consonança chol visc aquest jorn aután ge posa nel breç dele Paid n'amesçiment cheula palha un ostuc de vroic que porte'l lumen e le bon evenir.
Ela Nuet d'Advent est una dáls plus importants dele cicle de Nadal, des mult ahína ela mesnada vai en percurrint elas carreras dáls poplanças de maison á maison en chantant ols clamats "vilancets", ela tradicion díç c'aquests vilancets ge deven chantar devant dele presepie uo, sé nu i-há presepie, essora deu eser á elas portas de l'habitança. Le manjar d'aqués jorn comenda que duj un plat típic d'aquestas datas, le "brojér" un plat emplit de broas (una huosta de galeta) e de pastas; per ela nuet ge fai'l "sopejar de Nadal" le sopejar gros, compost per carnas (porcalhon, anhel uo jusque damos), pescat (normalment besuc uo lhubina), mariscus, canapés, dulçus (sustot nuégats) liquors; á elas dodze s'oficia ela Missa de Guim; náls maisons ols maors ge ficán al cald dele lhar, mentre qu'ols chaficers ge marxan al lhet depus dele sopejar car á partir dál mueijanuet atenden ela vissitacion d'ols "brascúts de Nadal" c'á Romuncha son ols encarricats de portar ols regalaments aols chaficers, compeçan á percurrir ols fogars par laiscar ols regalaments aols que s'hán comportat ben aol long de l'ánh: ols brascúts de Nadal son tres picols seers fantástics (Dimpe, representa l'ánh oncai, montas, le nadal passat, Sárcut, representa l'ánh actual, montas le present e per durrés Encreça qu'est l'ánh venent uo ilho qu'est ol medís le futur), ols tres evolan sús tres auces fenis, priat d'andar se al lhet ols chaficers deven entonar ela seqüent chantilena:

Brascút de Nadal, faç á eu sonhar

per mor que de jorn ben ahína

cheu ols tuis regalaments

poder jogar.

Le jorn 25 est le jorn nel qual n'esçerc á l'estrojót uo'l presepie ge colege ela mesnada par aprir ols regalaments c'hán laiscats l'oncaia nuet ols brascúts de nadal, depus ge fa'l "manjar de Sant Estevan" uo "manjar dele boi" nel que'l plat principal est le "boiscar" filet de boi condit cheu cucas e cutias d'arange, aután ge manjan elas clamadas "rodas" oblatas dulças de farina untadas cheu náçora e companhadas de recocta.

Ela Crona d'Advent

Ela Nuet d'Ánh (ela durressa nuet de l'ánh), est una nuet de festa, á l'equant que nál Nuet d'Advent elas familias uo'ls amics ge colegen n'esçerc al taulher par sopejar, le sopejar de Nuet d'Ánh est abastant semblat al sopejar de Nuet d'Advent aujac ols plats consuetan duir ols medisus elements. Á l'equant que n'altres puncts dál peníscola s'espede l'ánh al suen d'ols dodze cloncs mentre ge manja un racím per char clonc; depus ge compeça'l nou ánh de difrents formas, pró tojorn cheula balha de per muei.
Á partir de l'un de genár ge compeça á manjar le "briosh de Rees" qu'est cum ge cognosçe en Romuncha al "roscón de Reyes", ela véspra dál festa de Rees, ge fai ela "preseccion d'Epifania" preseccion d'ols Rees Mascus companhats d'ols suis respectívs valéts (elas típicas "cabalgatas"), aután aquessa nuet ols plus chaficers s'enlhetigan tost par matinar al jorn seqüent par aprir ols regalaments que lis hán laiscats elas sues Maestats, elas festas de Nadal en Romuncha s'endonan per conclusas cheula "Missa d'Epifania" (6 de genár, sús elas deç).