L'Arpitánia

Arpitánia (en francés: Arpitanie, n'italián: Arpitania, n'arpitán Arpetania, Arpitania uo Francoprovencia). Nom d'una rigión cultual (principalment lingüística). Nu est un país né una nación. Le topónim "Arpitánia", crejat artificialment n'ols ánhs 1970, davala d'Arp(e)s, nom côl qual s'apelha aols Alps nel conjunt de dialects arpitáns (uo, esquélh qu'est eleisc) francprohençals. Arpitán ge refier literalment á ela gent que vesque nelas montisias uo les gregérs; vuejorn l'Arpitánia ge trova repartida entr'ols seqüents estats: França, Suiça e Italia.

Mapa de l'Arpitánia (text n'arpitán)

A França corresponden elas rigions "arpitánas" dál Savoia (Savouè) -Devisada n'Aula Savoia (Hiôta Savouè uo Savouè d'Amont) e Bassa Savoia (Savouè d'Avâl)-, Franc Comitat (Franche-Comtât), Cârolés (Charolês, Charolais [fr.]), Bojolés(Biôjolês, Beaujolais [fr.]), Bugei (Bugê, Bugey [fr.]) e le nord dele Dalfinat (Dôfenâ), le Foreç (Forêz, Forez [fr.]), Maconés (Mâconês), le Bresse (Brêsse), le Lionnés (Liyonês, Lyonnais [fr.]) e le Dombes (Domba), part dál Borgonha (Borgogne).
Á Suiça prácticament ela tota Romandía (le sector francófon dál Confederación Suiça) est part nordoriental de l'Arpitánia. Á Italia le sector d'Arpitánia ge correspon cêula Val d'Aosta (Vâl d'Août) e le sector alpín dele Piemunt (Piemont) coincident cêu ols Valvaldensus uo Vals Valdensas clamadas n'arpitán: Vâlades Arpitanes du Piemont.

ESTORIA
Estóricament ela rigión lingüístic-cultual d'Arpitánia uo francprohençal existe n'ol fáctic desdel Mesvianér, ja entr'ols séculs VII e IX est acreditabil ela presença d'un conjunt lingüístic francprohençal, delimitat al nordlest e al lest per ela leunga de oil -avantvinent de l'actual francés- e al sud per ela clamada leunga d'oc, montas l'idiom occitán; al nordlest ge donó l'influx d'ols dialects alamánics e al lest l'influx dáls leungas italianas dele grup piemuntés e lombárdic.
Côl desvlaupament dele poderós estat-nación francés durant l'Eitat Moderna l'influx de l'idiom francés ge fó entesat nela rigión, especialment nelas sues árejas urbanas (ela presença espainhola nel Franc Comitat nu sembla aver estada significativa e jahúrs há estat fuort significatív l'influx de l'italián n'ols doméns arpitáns dál Cá de Savoia per plus que'l núclei d'atal cá dinástica s'aia trovat nel centre d'Arpitánia en formant part dele Ducat de Savoia).

Á tot aquest le topónim Arpitánia est de recent data; n'ols '70 dele s. XX le valdostán Joseph Henriet encunha ela paraulha Harpitanya pora referir se aols territors ubicats n'esçerc al Munt Blanc et ela conca aula dele Ródan (Rôno), par aquessa época le térmiu est asociat á un piet partit polític -actív principalment nela çona italiana- clamat Mouvement Harpitany; após reapar nela Suiça Romanda, ela Savoia e le Franc Comitat mercet al profesor Xavier Gouvert, ja ascrito Arpitanya e após Arpitánia e desfornit de connotacions políticas d'índole partidaria uo faiçonaria, nisi cêu l'actual significat principalment cultual e geográfic.

Est de nontar c'aol long dele s. XX ela leunga francprohençal (uo arpitán) há retrogada mult nel nombre d'ols suis parlants aian le francés normatív e, -un ostuc en minor grat- l'italián normatív, mentre que magër nu s'há establida una leunga arpitána uo francprohençal normativa consensuada n'ols diversos territors correspondents á l'Arpitánia, alhubre entr'ela çona de Roanne e Mâcon uo -n'arpitán- Mâconês- existe una çona lingüística qualificada de transicional entr'ol francés e l'arpitán, aquesta çona est clamada Franpitane uo afrancessada (en francés: francisée).

BANDERAS
Ela prima bandera d'Arpitánia fo desenhada'l 1970 per Jozé Harrieta; ela bandera era ruja e avieva nel centre un roel nerge cêu croç blanca; L'estoi de 1972 Harrieta modificó le desenh e sús ela bandera savoiana tradicional (ruja cêu croç blanca) vá enserir un pal nerge al pal, cêu tres estrels blancs, un per câr estat nel que vesquiva ela nación arpitána (Italia á ela Val d'Aosta, França á Savoia, e Suiça al Valais).

Modernament s'hán crejadas novas banderas, entr'elas quals esquelha de l'Amoviment Arpitanist, que reculh ols colours d'Harrieta en canmiant ela part jusana dál bandera tradicional savoiana per nerge; et esquelh dál nación arpitána deintre ela Lega Nord uo Padánia, cêu ols colours savoiáns (ruj sús blanc) e le sólej d'ols Alps et estrels aurats; aquesta bandera de fet solment est folsada á Italia.

Bandera dál nación arpitána (1972)

Bandera d'Arpitánia

TEXT SÚS ARPITÁNIA N'ARPITÁN

ARPETANIA

POLITICA
L’Arpetania est pas recognua coment una entitât politica. El est divisâ entre três Ètats : la France, la Suisse et l’Étalie.
 
LEUNGAS
L’arpetan at un statut oficièl ren que diens les comenes du Piemont yô qu'il sè prège pués que l'ant vôtâ d'aprés la lê de 1999 (desot lo nom de francoprovençâl) et diens la règion de Rôno-Arpes como lengoua règionâle.
 
IDIOM ARPITÁN UO FRANCPROVENÇAL
L'idiom francprovençal uo arpitán (en francés arpitan, n'arpitán arpetan) est una leunga románica que's parla en qualques parts de França, Italia e Suiça. Ela sue çona de distribuesçiment autócton est cognoscut cuma Arpitánia.
Ethnologue existima que'l sui nombre de parlants rolda ols 77.000. Sól há estatus oficial, cuma leunga rigional, nela Val d'Aosta (Italia). L'Unesco l'há declarada leunga en pericle.
Sorciment
Indoevrupei > Itálic > Grup Romanç > Romanç > Leungas Romanças Ítal-Occidentals > Grup Ítal-Occidental - Sosgrup Occidental > Grup Gaul-Ibéric > Grup Gaul-Romanç > Grup Gaul-Rétic > Sosgrup Oïl > Grup Sudlest